Blog – De kunst van richting te veranderen – Floris Alkemade verkent de toekomst van Nederland

Stedenbouw

Door Harm Tilman – In Nederland dreigt het ruimtelijke debat te verengen tot de vraag of we gezien de woningvraag niet toch weer in de weilanden moeten gaan bouwen. In een nieuw boek betoogt rijksbouwmeester Floris Alkemade dat we van richting moeten veranderen en een nieuwe cyclus moeten ontwerpen. In zijn nieuwe boek “De toekomst van Nederland’ laat hij zien hoe.

Het ruimtelijke debat in Nederland is zeer overzichtelijk. Tot 2040 moeten we een miljoen huizen zien bij te bouwen, een deadline die onlangs is bijgesteld tot het jaar 2035. Het besef dat de laisser-faire benadering van de laatste decennia niet meer toereikend is, is inmiddels ook doorgedrongen in de politiek. Onlangs maakte minister Ollongren bekend dat het Rijk de regie voor de fysieke inrichting van Nederland weer naar zich toe wil trekken.

Randen van steden

De discussie lijkt zich toe te spitsen op de vraag of met bouwen in de centrumstad kan worden volstaan, of dat gezocht moet worden naar mogelijkheden aan de randen van de steden en in buurgemeenten. Parallel hieraan wordt gesproken over de vraag of dit kan worden bereikt via recentralisatie, of dat de verantwoordelijkheden blijven liggen bij gemeentelijke en provinciale overheden.

Summum van suburbia: Seaside in Florida

Dagelijks leven

In zijn boek ‘De toekomst van Nederland. De kunst van richting te veranderen’ (Thoth, Bussum 2020) roept rijksbouwmeester Floris Alkemade op om de huidige sociale, technologische en economische systemen radicaal te herzien en “ons dagelijks leven opnieuw uit vinden”. Nederland krijgt te maken met uitdagingen van een grote complexiteit. Goed begrepen eigen belang zal samen moeten gaan met optimale samenwerking om hierop een antwoord te vinden.

Boek ‘De toekomst van Nederland‘

Afnemende biodiversiteit

Volgens Alkemade zijn de vragen die samenhangen met de afnemende biodiversiteit, de klimaatverandering en waterproblemen, ruimtelijke vragen. Ze raken aan de inrichting van het land en dus ook aan de manier waarop we verder bouwen aan de steden. Met “alleen bedenken wat we allemaal moeten” komen we er niet, aldus Alkemade, het gaat ook “om wat we eigenlijk zouden willen”. Een herpositionering van de cultuur is zijn ogen onvermijdelijk.

Rijksbouwmeester Floris Alkemade Beeld Dik Nicolai

Aarde, water, lucht en vuur

In zijn boek onderzoekt Alkemade de vier elementen die de fysieke staat van deze complexe wereld uitmaken: de aarde, het water, de lucht en het vuur. Door de huidige productiemethoden teren we in op bodemkwaliteit, met zwaarwegende gevolgen voor de biodiversiteit. Bij de verdere ontwikkeling van de open ruimte is niet alleen aandacht gewenst voor de ruilwaarde van de grond, maar ook voor de draagkracht van de bodem en de landschapskwaliteit.

Samenhangende strategie

Ook bij de elementen water, lucht en vuur is sprake van ernstige verstoringen. Voor Alkemade is het zonneklaar: we zullen ons leven moeten veranderen en de wetenschap kan dit streven, samen met de kunsten ondersteunen. In de optiek van Alkemade is het echter vooral aan de overheid om met een aansprekende en samenhangende strategie de omslag naar een duurzame economie aan te jagen.

Kwintessens

De kwintessens ligt volgens Alkemade in drie bewegingen die we zelf op gang hebben gebracht maar waarop we onze grip beginnen te verliezen. Hij noemt de snelle afname van de biodiversiteit, de wereldwijde temperatuurstijging en de ontwikkeling van de digitale wereld. Alkemade wijst erop dat het bewegingen zijn die we niet zelf kunnen waarnemen. Het is tijd voor veranderingen, maar het is de vraag of we ons daarvan bewust zijn.

Distributiehal Venlo Beeld Rademacher & De Vries Architecten

Denken in ketens

Alkemade heeft een romantisch beeld van de kracht van het ontwerp. Zijn oproep om iedere ingreep veel nadrukkelijker als onderdeel van een keten te zien, is echter overtuigend. Voor nut en noodzaak van dit denken ‘in lange lijnen van onderlinge afhankelijkheid’ draagt hij overtuigende bewijzen aan. Zijn analyse van de overspannen woningmarkt behoort tot een van de beste delen van het boek.

Bestaand bebouwd gebied

Voor de opgave van een miljoen woningen moet je niet kijken naar het buitengebied, ten koste van landschap, biodiversiteit en landbouw, aldus Alkemade, maar juist naar bestaand bebouwd gebied, nabij knooppunten van openbaar vervoer. Alleen zo kun je een antwoord bieden op de woonwensen van expats en ouderen en bovendien de doorstroming op gang brengen. Met behulp van deze bouwgolf verbeter je de bestaande wijken en combineer je sociale met energetische verduurzaming.

Valse keuze

De keuze tussen bouwen in de stad en in de weilanden is dus een valse keuze, want die leidt tot een cyclus waarin steeds weer nieuwe grond wordt opgesoupeerd. Volgens Alkemade moeten we daar nu juist van af. In zijn denken is de oplossing van de woningvraag onderdeel van een proces waarmee ook de veerkracht van ecosystemen, de landschappelijke kwaliteit en de energievraag worden geadresseerd.

De middenstad in Nederland Beeld Floris Alkemade

Kunst van richting te veranderen

‘De toekomst van Nederland’ is een geweldig boek dat iedereen zou moeten lezen. Het biedt een aanlokkelijk perspectief waarvoor we inderdaad van richting dienen te veranderen. Gegeven de richting waarin het ruimtelijke debat van Nederland zich beweegt, zal het inderdaad nog een hele kunst zijn om dit voor elkaar te krijgen.